อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับ “สำนึกทางสังคม” ไว้อย่างน่าสนใจ ในบทความเรื่อง “เมาไม่ขับ แล้วผมกลับยังงัย” ตีพิมพ์ในนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันศุกร์ที่ 5 กันยายน 2546 (ปีที่ 23 ฉบับที่ 1203)

อาจารย์ตั้งประเด็นโดยเปรียบเทียบท่าทีต่อค่านิยม “เมาไม่ขับ” ระหว่างคนไทยกับคนญี่ปุ่นโดยทั่วไปว่า ในขณะที่คนไทยหาได้ใส่ใจหลักการ “เมาไม่ขับ” คนญี่ปุ่นกลับยึดถือค่านิยมดังกล่าวอย่างยิ่ง ไม่ว่าการเลือกที่จะนั่งรถโดยสารสาธารณะไปร้านเหล้าเพื่อให้เมาได้เต็มที่โดยไม่ต้องขับรถกลับบ้าน หรือหากขับรถไปเองก็จะระมัดระวังไม่ให้เมาแอ๋

คำถามที่น่าสนใจก็คือ “สถาบัน” แบบใดที่ส่งผลให้นิสัยของคนทั้งสองประเทศแตกต่างกันเช่นนี้

ทั้ง “ตลาด” “รัฐ” และ “ชุมชน” ต่างมีจุดแข็งและจุดอ่อนที่แตกต่างกัน หากมองในแง่การจัดสรรทรัพยากรที่มีประสิทธิภาพ กระนั้น “ชุมชน” เป็นทางเลือกในการจัดสรรทรัพยากรที่น่าสนใจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในโลกแห่งสัญญาไม่สมบูรณ์ ที่ “ตลาด” และ “มือที่มองไม่เห็น” ไม่สามารถทำงานได้อย่างสมบูรณ์

คำถามที่น่าคิดก็คือ จริงละหรือที่ “ตลาด” คือกลไกจัดสรรทรัพยากรที่มีประสิทธิภาพเพียงหนึ่งเดียว? มากไปกว่านั้น เกณฑ์การวัด “ประสิทธิภาพ” ที่นักเศรษฐศาสตร์กระแสหลักใช้พิสูจน์ว่า “ตลาด” เท่านั้นที่มีประสิทธิภาพ มีความเป็น “สากล” และ “เป็นกลาง” ที่จะใช้ประเมินผลแห่งความสำเร็จของสถาบันอื่น เช่น “รัฐ” หรือ “ชุมชน” ได้ด้วยหรือไม่ ?