คำถามสำคัญก็คือ เราจะสามารถเพิ่มระดับความเป็นธรรมของระบบเศรษฐกิจ โดยไม่บั่นทอนประสิทธิภาพลงได้หรือไม่ นั่นคือ จะออกแบบนโยบายกระจายทรัพยากรใหม่อย่างไร ในทางที่ส่งเสริมการเพิ่มประสิทธิภาพด้วยพร้อมกัน

นักเศรษฐศาสตร์จำนวนไม่น้อย พยายามเสนอ “ทางเลือก” ในการจัดสรรทรัพยากรหลายรูปแบบ โดยพยายามก้าวข้ามข้อจำกัดของ “ตลาด” และ “รัฐ” เนื่องจาก ทั้งคู่ต่างมีทั้งจุดแข็งและจุดอ่อน บางคนให้ความสำคัญกับ “ชุมชน” บางคนเสนอระบบวางแผนจากส่วนกลางที่เป็นประชาธิปไตย บางคนเสนอระบบสังคมนิยมแบบตลาด

Samuel Bowles กับ Herbert Gintis แห่ง University of Massachusetts – Amherst เสนอข้อเสนอว่าด้วยการกระจายทรัพยากรใหม่เพื่อความเป็นธรรมที่ส่งเสริมประสิทธิภาพด้วยในขณะเดียวกัน ในบทความเรื่อง “Effecient Redistribution: New Rules for Communities, States, and Markets”

คำประกาศของ Ford นับเป็นหนทางหนึ่งในการแก้ปัญหาผลประโยชน์ขัดกันข้างต้นของนายจ้าง นอกเหนือจากวิธีการเลื่อนขั้นเงินเดือนหรือจ่ายโบนัสตามผลงาน การใช้ระบบแบ่งปันกำไรให้ลูกจ้าง และการประเมินผลงานเพื่อต่อสัญญา

การจ่ายค่าจ้างให้สูงกว่าระดับขั้นต่ำที่แรงงานพึงได้ (ระดับค่าจ้างทางเลือกของเขา) ในแง่หนึ่ง ดูเหมือนว่านายจ้างจะเสียประโยชน์ ในขณะที่ลูกจ้างได้รับประโยชน์เพิ่มขึ้น เนื่องจากมีโอกาสเก็บเกี่ยวส่วนเกินทางเศรษฐกิจ (Economic Rent) แต่ในอีกมุมหนึ่ง ส่วนเกินทางเศรษฐกิจดังกล่าวสะท้อนระดับ “อำนาจ” ของนายจ้างเหนือลูกจ้าง

ส่วนเกินนี้เสมือนเป็นเครื่องบังคับทางอ้อมให้ลูกจ้างต้องขยันทุ่มเททำงานหนัก เพื่อรักษางานนี้ไว้ เนื่องจากให้ผลตอบแทนสูงกว่างานอื่นๆ ความขยันทำงานหนักของลูกจ้างส่งประโยชน์ให้นายจ้างในบั้นปลาย

แม้จะไม่รู้คำนิยามในใจของแท็กซี่คนนั้น แต่ผมคิดว่า “คนอย่างพวกผม” มีจำนวนไม่น้อยในสังคมเศรษฐกิจไทย พบเจอได้ไม่ยากตามโรงงานหรือเขตงานก่อสร้าง

เป็น “คนอย่างพวกผม” ที่ถูกไล่ออกเป็นลำดับแรก ยามเศรษฐกิจตกต่ำ ธุรกิจล้มละลาย เพื่อลดต้นทุนค่าใช้จ่าย เพื่อความอยู่รอดของนายทุน

เป็น “คนอย่างพวกผม” ที่ถูกยื่นซองขาวให้ออกจากงาน ยามเศรษฐกิจฟื้นตัว เพื่อแลกกับประสิทธิภาพในการผลิตที่มาพร้อมกับเครื่องจักรนำเข้าที่ทันสมัย เพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการสะสมทุน

เป็น “คนอย่างพวกผม” ที่อุทิศตนอย่างไม่เต็มใจ เพื่อเป็นประจักษ์พยานให้นายกรัฐมนตรีสำเหนียกว่า ยังมีคนบางกลุ่มที่ไร้อำนาจต่อรองอย่างสิ้นเชิง จนต้องตกอยู่ในฐานะ “เหยื่อ” ของระบบเศรษฐกิจ ไม่ว่าสภาพเศรษฐกิจจะดีหรือเลว

คำถามที่สำคัญก็คือ การตรึงค่าแรงต่ำและกดระดับสวัสดิการเพื่อเร่งให้เกิดการพัฒนาเศรษฐกิจโดยภาคเอกชน และเพื่อรักษาขีดความสามารถในการแข่งขัน เป็นยุทธศาสตร์ที่เหมาะสมในระยะยาวเพียงใด เมื่อเทียบกับการเลือกเส้นทางพัฒนาประสิทธิภาพการบริหารจัดการ พัฒนาเทคโนโลยีการผลิต เป็นต้น นอกจากต้นทุนทางสังคมจากยุทธศาสตร์กดค่าแรงต่ำ และช่องว่างระหว่างคนจนกับคนรวยที่เพิ่มสูงขึ้นแล้ว หากประเทศเลือกแข่งกับประเทศอื่นด้วยการ “ขายของถูก” แทนที่จะ “ขายของดีและเด่น” ก็ย่อมมีประเทศที่ยากจนกว่าหรือมีแรงงานมากกว่าสามารถขายของที่ถูกกว่าได้ เช่น จีน เวียดนาม ที่ค่าแรงต่ำกว่าไทย เมื่อนั้นไทยย่อมสูญเสียความสามารถในการแข่งขันเช่นกัน

การเติบโตทางเศรษฐกิจเป็นวิถีทางที่มีเป้าหมายบั้นปลายเพื่อให้คนในสังคมอยู่ดีมีสุขมากขึ้น แต่หาก “กระบวนการ” ที่นำมาซึ่งการเติบโตต้องแลกด้วยการลงโทษกลุ่มคนที่ด้อยโอกาสกว่าโดยเปรียบเทียบอย่างแรงงานที่อยู่ได้ด้วยค่าจ้างขั้นต่ำ คำถามที่ตามมาก็คือ จะถือว่าการเติบโตทางเศรษฐกิจยังประโยชน์อยู่อีกได้อย่างไรและเป็นไปเพื่อใคร ในเมื่อบนเส้นทางแห่งการเติบโตต้องบั่นทอนเป้าหมายบั้นปลายแห่งการเติบโตนั้น ซึ่งก็คือ สังคมที่คนอยู่ดีมีสุข ไม่ใช่สังคมที่นายทุนหรือชนชั้นกลางอยู่ดีมีสุข แต่คนจนต้องใช้ชีวิตอย่างลำบากยากเข็ญ